وسواس فکری- عملی رفتاری است که در آن فرد افکاری ناخواسته داشته و اعمالی را بارها و بارها تکرار می کند. همه ی ما در زندگی عادی خود، عادات و روتین های بخصوصی داریم. اما، افرادی که مبتلا به مشکل هستند، عادات رفتاری دارند که سد راه زندگی روزانه شان است. اختلال وسواس فکری یا عملی (به انگلیسی: O.C.D)، در واقع یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط درمورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال‌طلبی همراه است، تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌پذیری، صراحت و کارایی می‌انجامد.
وسواس فکری عملی چیست؟
در وسواس- فکری عملی افکار وسواس گونه و اضطراب آور با وسواسهای عملی همراه میشود. این وسواسهای عملی اعمالی هستند که شخص برای کوشش در راه کاهش وسواس های فکری خود انجام میدهد. این کردارها تکراری و کلیشه ای و تا اندازهای غیرارادی هستند.
وسواس شامل احساس ، اندیشه یا تصویر ذهنی مزاحم است و اجبار شامل رفتاری آگاهانه و عودکننده است. ریشه وسواس اضطراب است و مشکل به دو شکل فکری و عملی بروز میکند. چنانچه فرد در برابر انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیشتر میشود. گاهی اوقات کودکان هم دچار وسواس میشوند که معمولاً نشانه های آن رفتارهای پرخاشگرانه، تکرار کلمات و یا لجبازی با اطرافیان است.
درحالی که این افراد به نوعی اختلال اضطرابی دچارند که زندگی شان را تحت الشعاع قرار داده است فرد مبتلا به وسواس فکری عملی برای کاهش اضطراب خود که ناشی از فکر مزاحم است، فعالیت دیگری انجام میدهد که اضطراب او را کاهش دهد که این خود میتواند به شدت اختلال کمک کند.
آدم های مبتلا به وسواس ساعت های زیادی در طول روز مشغول انجام رفتارهای وسواسی خود هستند . به همین دلیل این افراد فرصت کافی برای رسیدگی به امور خانواده خود را ندارند . این مشکل گاهی آنقدرشدید می شود که باعث مشکلات زیادی از نظر اقتصادی، جسمی و ارتباطات اجتماعی می شود.
علاوه براین بسیاری از افراد مبتلا به وسواس فکری – عملی از مکان ها و موقعیت هایی که در آنها اضطراب ایجاد می کند نیز اجتناب می کنند. برخی از آنها عملا خانه نشین می شوند. بیشتر اوقات فرد یا افرادی در خانواده به آنها کمک می کنند تا از عهده انجام مناسک و تشریفات وسواسی خویش برآیند.
اکثر افراد مبتلا به این مشکل، خود می دانند که ترس های آن ها کامالً واقع بینانه نیستند و می دانند که افکار و اعمالشان بی معنا و غیر ضروری است، اما قادر به نادیده گرفتن آن یا خودداری از انجام آن نیستند.
وسواس فکری شامل ایده ها، نظرات، هیجان، پریشانی، افکار ناخواسته یا انگیزه هایی است که مرتباً به ذهن فرد هجوم می آورد و مکررا و مصرانه برخلاف میل شخص از ضمیرناخودآگاه فرد وارد ضمیر هشیار او میشود. بیشتر اوقات افکاری که باعث نگرانی افراد مبتلا به وسواس می شود مغایر با باورها و ارزش های آنها است .
فردی که مبتلا به این مشکل است، به هیچ عنوان دوست ندارد چنین افکاری داشته باشد و آنها را آزار دهنده می داند، اما قادر به کنترل آنها نیست. این افکار، عقاید یا تصاویر ذهنی به طور مکرر و مقاوم برای شخص اتفاق افتاده، ناراحتی و اضطراب بارزی را در او بر می انگیزند. این افکار هر از گاهی به سراغ فرد می آیند و گاهی اوقات مرتباً ذهن او را اشغال می کنند. معمولا شخص میکوشد آنها را نادیده گرفته، از ذهن خود بیرون کند و یا با عمل و فکر دیگری خنثی کند و البته آگاهی دارد که این پدیده های مزاحم حاصل ذهن خود او هستند و مثل تزریق افکار از خارج تحمیل نمیشوند.
وسواس فکری مزمن با اشتغال ذهنی مفرط در مورد نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال طلبی همراه است، تا حدی که به از دست دادن انعطاف پذیری، صراحت و کارائی می‌انجامد.
تفکرات وسواس فکری چیست؟
شمارش ذهنی اعداد، دعا خواندن یا تکرار ذهنی کلمات و عبارات معین، تجسم تصاویر دیداری معین و مطالب ذهنی.
دیگر اختلال اساسی بعضی بیماران وسواسی نشخوارهای فکری است که ممکن است نوعی رفتار وسواسی باشد که در پاسخ به وسواس به وجود می‌آ‌ید. در این قبیل موارد، فرد گرفتار تفکر دور و دراز غیر خلاق در باره موضوع معینی میشود. موضوع این تفکرات ممکن است جنبه فردی و شخصی داشته یا دارای ماهیت مذهبی و فلسفی باشد.
بیشتر افراد مبتلا به وسواس فکری با وسواس عملی هم دست به گریبانند. وسواس عملی، رفتار تکراری و ظاهرا هدفمندی است که در پاسخ به تمایلات غیرقابل‌کنترل یا بر اساس یک رشته مقررات تشریفاتی یا قالبی انجام میشود.
بر خلاف وسواسهای فکری که باعث اضطراب میشوند، وسواسهای عملی برای کاهش دادن اضطراب یا پریشانی انجام میشوند.
ترکیب این دو وسواس، اختلالی را ایجاد میکند به نام اختلال وسواس فکری و عملی که فرد به خاطر وجود فکرهای مزاحم که باعث اضطرابش میشود، دست به اعمال جبرانی‌ای می‌زند تا آنها را خنثی کند که متاسفانه این اعمال وقت‌گیر، غیرمنطقی و پریشان‌کننده هستند و فرد نومیدانه آرزوی متوقف‌کردن آنها را دارد.
این اختلال‌ها میتواند شامل نگرانی‌هایی از آلودگی مانند میکروب‌ها، تردید در مورد روشن گذاشتن گاز یا پرخاشگری مانند صدمه‌زدن به دیگران باشد.
بیشتر بخوانید: درمان وسواس جنسی
سایر وسواس های فکری متداول:
- ترس از میکروب و کثیفی
- اهمیت دان زیاد به نظم، دقت و درستی
- نگرانی از اینکه کاری به خوبی انجام نشده باشد، حتی وقتی فرد می داند که این مسئله صحت ندارد
- ترس از افکار شیطانی و گناهکارانه
- فکر کردن تمام مدت درمورد یک صدا، تصویر، کلمه یا عدد بخصوص
- نیاز به اطمینان مجدد
- ترس از صدمه زدن به یکی از اعضاء خانواده با یکی از دوستان
- ترس از نجس شدن یا نجس کردن
- ترس از دست زدن به چیزهای سمی یا آلوده
- ترس از فراموش کردن انجام کاری مثل قفل کردن در، بستن شیر گاز
- ترس از انجام کاری غیر اخلاقی یا انجام رفتاری خجالت آور
- داشتن وسواس نسبت به بدن یا نشانه های جسمی مثل ترس از ابتال به یک بیماری مثل ایدز یا سرطان
- نگرانی افراطی در مورد نداشتن صحت، نظم، آراستگی و هماهنگی
- داشتن افکاری که برای فرد کفرآمیز به نظر میرسند؛ توهین به مقدسات در ادیان
- داشتن تصورات و افکار جنسی غیر قابل کنترل و اضطراب آور که برای فرد قابل قبول نیستند.
علامت اصلی وسواس
اگر چه تکرار اجباری رفتار یا هجوم ناخودآگاه افکار تکرارشونده علامت اصلی وسواس است، بعضی علائم دیگر که ممکن است با وسواس همراه باشد عبارتند از:
- عجول بودن
- کمال گرایی
- تردید
- مشکل در تصمیم گیری
- حساس بودن بیش از حد به وقت و زمان
- اطمینان طلبی (پرسیدن نظر تعداد زیادی از اطرافیان در مورد یک تصمیم هر چند کوچک، مثال رنگ یک لباس)
- سرزنش بیش از حد خود و دیگران
- احساس گناه بیش از حد
رفتارهای تکراری که فرد به‌قصد رهایی از ناراحتی و پریشانی مجبور به انجام آنهاست، مانند شستن چندبارهٔ دست، ترتیب و دسته‌بندی اشیاء، آرایش وسواسی و یا انجام اعمال مذهبی بیش از عرف.
وسواس شامل احساس، اندیشه یا تصویر ذهنیِ مزاحم است و اجبار شامل رفتاری آگاهانه و عودکننده‌است. ریشه بیماری وسواس اضطراب است و بیماری به دو شکل فکری و عملی بروز میکند. چنانچه بیمار در برابر انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیشتر میشود. گاهی اوقات کودکان هم دچار وسواس میشوند که معمولاً نشانه‌های آن رفتارهای پرخاشگرانه، تکرار کلمات و یا لجبازی با اطرافیان است.
فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی برای کاهش اضطراب خود که ناشی از فکر مزاحم است، فعالیت دیگری انجام میدهد که اضطراب او را کاهش دهد که این خود میتواند به شدت اختلال وسواس فکری عملی کمک کند.
نشانه های تشخیصی اختلال وسواس فکری- عملی
۱- افکار، یا تصاویر ذهنی برگشت کننده و پایدار که به شکلی مزاحم و آزار دهنده تجربه می شوند و باعث اضطراب شدید می شوند.
۲- این افکار، یا تصاویر ذهنی مزاحم ،لزوماً راحع به زندگی واقعی نیستند.
۳- شخص تلاش می کند این افکار نادیده بگیرد . یا با فکر و عمل دیگری آنرا خنثی کمد
۴- شخص به غیر منطقی بودن افکارش آگاه است و می داند این افکار محصول ذهن مشوش اوست
نشانه های وسواس عملی
۱- رفتارهای تکراری (مانند شستن دست، تمیز کردن ، وارسی) یا اعمال ذهنی (شمارش، تکرار کلمات به آهستگی) که شخص در واکنش به افکار وسواسی خود را ملزم به انجام آنها می داند
۲- رفتارها یا عمل ذهنی بجهت پیشگیری از یک اتفاق وحشتناک انحام می شوند.
علل اختلال وسواس فکری-عملی
- عوامل عصبی: عدم تنظیم دستگاه نورآدرنرژیک و میزان سروتونین در خون در ایجاد علایم وسواس فکری – عملی موثر است.
- ایمنی شناسی عصبی: عفونت استرپتوکوکی در ایجاد وسواس فکری – عملی نقش دارد.
- عوامل رفتاری: طبق نظریه یادگیری ، فرد برای کاهش اضطراب و ترس ها یش و یا پیشگیری از بعضی موقعیت ها دست به اعمالی می زند که برای مدتی اضطراب را کاهش می دهد و پس از مدتی به این رفتار ها عادت می کند و رفتار وسواسی عملی یا ذهنی شکل می گیرد.
- عوامل شخصیتی: اشحاصی که شخصیت وسواسی دارند ممکن است به اختلال وسواسی- جبری مبتلا شوند
- عوامل محیطی استرس زا، حاملگی، بچه دار شدن، یا شغل های جساس ، می توانند باعث ایجاد و تشدید اختلال وسواس فکری – عملی شوند.
- بعضی افراد نیز برای جلب توجه دیگران دست به کارهایی می زنند و حتی دیگر اعضای خانواده برای آرام کردن فرد و پیشگیری از خشم او،روش های معمول زندگی خود را با بیمار ، منطبق می کنند
نحوه تفکر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری- عملی
- دوسوگرایی: تعارض بین احساس های متضاد را می توان در الگوی رفتاری انجام – ابطال و شک ناتوان کننده فرد در انتخاب بین گزینه ها مشاهده کرد.
- تفکر جادویی ویژگی: احساس قدرت مطلق در فکر است.و فرد تصور می کند فقط با فکر کردن به یک موضوع، آن فکر بدون دخالت فیزیکی در جهان واقعی رخ می دهد و همین احساس می تواند برایش اضطراب آور باشد
درمان وسواس چیست؟
بیماری وسواس بیماری پیچیده و ناتوان‌کننده‌ای است که متاسفانه میتواند در بسیاری از موارد در صورت عدم دریافت درمان حرفه‌ای، سیر صعودی داشته باشد و تبدیل به یک بیماری مزمن شود.
درمان این بیماری از طریق روشهای درمانی مختلف نظیر دارودرمانی و هیپنوتیزم درمانی و روان‌درمانی که به ترتیب به‌وسیله یک روانشناس و روان‌پزشک صورت می‌گیرد، میسر است. مراجعه به موقع به روانشناس خبره برای آرامش و کاهش اضطراب و درمان علایم اختلال وسواس فکری عملی و ممانعت ازعود این بیماری بسیار ضرورت دارد.
همچنین همکاری اعضای خانواده فرد در انجام تکالیف درمانی او بسیار ضروری است. تجربه نشان داده هیپنوتیزم درمانی با نفوذ به ناخودآگاه و کشف ریشه اصلی مشکلات در درمان وسواس بسیار موثر عمل کرده است.
کلام آخر
تحقیقات نشان میدهد بین یک تا سه درصد جامعه ممکن است به اختلال وسواس فکری عملی مبتلا باشند. بیشتر رفتارهای وسواس گونه ریشه در ناخودآگاه و اضطراب های دوران کودکی دارد ونتایج درمانهای روانشناسان نشاندهنده این است که علاوه بر درمانهای رایج وسواس ، هیپنوتیزم درمانی با کار بر روی ضمیر ناخوداگاه تاثیر فوق العاده ای در درمان وسواس دارد.
نوشته وسواس فکری عملی اولین بار در دکتر داوود نجفی توانا. پدیدار شد.